Jak motywować dziecko w rozwoju.
Prawidłowe relacje nauczyciel-uczeń.

Istnieje kilka definicji słowa motywacja .Według jednej z nich, motywacja- to, co wychowuje, ukierunkowuje i podtrzymuje zachowania ludzi.(James A. F.Stoner, Charles Wankel ). Są to więc zachowania nastawione na osiągnięcie określonych wyników.

Aby można było mówić o procesie motywacyjnym, muszą być spełnione dwa podstawowe warunki.
1) wynik (cel) musi być oceniany jako użyteczny,
2) człowiek musi mieć przeświadczenie, że określony cel jest osiągalny.
Z punktu widzenia procesu motywacji ważne jest, aby wiedzieć co się dzieje, w jaki sposób się to odbywa i jak możemy wzmacniać zachowania pozytywne. Do określonego działania skłania nas chęć zaspokojenia naszych różnorodnych potrzeb. Potrzeby te, są siłą napędową działań. Według psychologa Abrahama Maslowa, można je sklasyfikować następująco. Na pierwszy plan wysuwają się potrzeby podstawowe, fizjologiczne, po zaspokojeniu których, człowiek może realizować potrzeby wyższego rzędu. Są to :

• potrzeba bezpieczeństwa, tj .stabilności, braku zagrożenia,

• potrzeby społeczne, tj. przynależności, kontaktu z innymi ludźmi,

• potrzeby szacunku, uznania, tj. pozytywnego obrazu własnej osoby we własnych oczach i w oczach innych,

• potrzeba samorealizacji, tj. rozwoju, poczucia spełnienia, osiągania ciągłego wzrostu i rozwoju.
  

Oznacza to, że każdy człowiek ma naturalny wewnętrzny czynnik, który motywuje go do różnych działań, między innymi do nauki. Czynnik ten nazywamy motywacją wewnętrzną.Można zadać sobie pytanie co powoduje, że ludzie podejmują takie, a nie inne działania w celu zaspokojenia własnych potrzeb, oraz jak określają poziom zadowolenia po osiągnięciu określonych celów?

Teoria oczekiwań sformułowana przez Victora Vrooma stwierdza, że motywacja do działania zależy od siły naszego pragnienia i oczekiwanego prawdopodobieństwa jego zaspokojenia. ( Ricky W.Griffin; ,,Podstawy zarządzania organizacjami” ).Teoria ta wskazuje na dwa najważniejsze czynniki motywacji: człowiek musi bardzo pragnąć czegoś i być przekonany o tym, że ma szansę zrealizować swoje pragnienie.

Według B. F. Skinera w procesach motywacyjnych występują dwa czynniki:

• wzmocnienia pozytywne, które podtrzymują i wzmacniają zachowania pożądane

• oraz wzmocnienia, które osłabiają lub redukują określone zachowania.

Do wzmocnień pozytywnych należą nagrody w różnej postaci, natomiast środkami osłabiającymi niepożądane zachowania, są kary lub eliminacja, polegająca na nieuznawaniu lub niedostrzeganiu, lekceważeniu pewnych zachowań uczniów przez nauczyciela.

Reasumując, można stwierdzić, że motywacja to wewnętrzny proces, który pobudza człowieka do działania i ukierunkowuje jego aktywność w celu zaspokojenia różnorodnych potrzeb.
Nauczyciel powinien rozpoznać, jakimi motywami kierują się jego uczniowie:

• czy wewnętrznymi: potrzeby, ambicje ,cele, aspiracje,

• czy zewnętrznymi: nagrody, kary.

Rolą nauczyciela pragnącego kształtować motywację swoich uczniów jest: poznanie ich i pomoc, aby poznali siebie, swoje cele, dążenia. Powinien stworzyć środowisko sprzyjające dobrej nauce, czyli takie, w którym uczeń będzie mógł w szkole realizować swoje cele i zadania, czując się bezpiecznie.
Psychologowie twierdzą, że człowiek ma naturalną zdolność i chęć do nauki, a rolą nauczyciela jest tę zdolność wywołać. Poznanie uczniów, ich potrzeb, zainteresowań jest niezwykle ważne dla działań motywacyjnych nauczyciela. Powinien on wiedzieć jak najwięcej o swoim uczniu: jakie cechy osobowości w nim dominują, jaki jest jego rozwój społeczno-emocjonalny i umysłowy, jakie są jego postawy, poglądy, stosunek do szkoły, czym się interesuje. Są to wszystko czynniki wpływające na proces uczenia się .Z. Włodarski dzieli te czynniki na:
· właściwości ucznia- tj. jego cechy indywidualne i cechy rozwojowe,
· czynniki sytuacyjne- tj. sytuacje, w których odbywa się nauka.
Cechy indywidualne to inteligencja, style poznawcze, zainteresowania, nastawienie, poziom aspiracji. Każdy człowiek jest inny, został obdarzony różną inteligencją. Wyróżnia się następujące typy inteligencji:
· lingwistyczną
· logiczno- matematyczną
· wizualno- przestrzenną
· muzyczną
· fizyczno- kinestetyczną
· interpersonalną
· intrapersonalną (intuicyjną).
Stosując tradycyjne metody nauczania, pozwalamy rozwijać się uczniom posiadającym inteligencję lingwistyczną i logiczno- matematyczną, utrudniamy natomiast rozwój uczniom z pozostałymi typami inteligencji.
Wykrywanie uzdolnień uczniów oraz kształtowanie zainteresowań, to szczególnie ważne zadanie nauczyciela. Każdy człowiek w różny sposób poznaje rzeczywistość. W uczeniu się preferuje różny styl.
Styl, to trwały sposób nabywania wiedzy i umiejętności, preferowany przez daną osobę. Wyróżnia się cztery style uczenia się:
1. aktywny uczestnik- charakteryzujący się pełnym zaangażowaniem w nowe doświadczenia, jest on otwarty i elastyczny, lubi inicjować zmiany
2. obserwator- umiejętnie słucha, gromadzi doświadczenia, działa po gruntownym przemyśleniu
3. teoretyk- potrafi myśleć logicznie, racjonalnie i obiektywnie, lubi analizować i syntetyzować
4. pragmatyk- jest zainteresowany praktycznym zastosowaniem wiedzy.
Ludzie różnią się też między sobą preferencjami sensorycznymi. Powodują one, że każdy ma inny charakter pisma, co innego lubi czytać, ma bujną wyobraźnię lub jej nie ma, inaczej się koncentruje.
Biorąc pod uwagę preferencje sensoryczne, ludzi można podzielić na:
· wzrokowców- którzy najszybciej zapamiętują to co widzą,
· słuchowców- którzy uczą się słuchając,
· kinestetyków- którzy najlepiej przyswajają wiedzę poprzez działanie, wykonując określone ruchy, tj. pisząc, powtarzając głośno czytany tekst, czy tylko poruszając ustami.
Nauczyciel nie tylko musi dobrze poznać swoich uczniów, ale także wykształcić właściwe relacje z nimi. Aby takie relacje nawiązać, uczeń musi być gotowy do ich podjęcia. Podstawy takich relacji, młody człowiek nabywa w przedszkolu, gdzie musi opanować wiele dziedzin funkcjonowania. Jedną z nich jest umiejętność zatroszczenia się o własne potrzeby fizjologiczne, oraz panowania nad własnymi popędami i uczuciami. Dziecko musi umieć zapanować nad sobą, tolerować rozczarowania i niepowodzenia. Musi też brać pod uwagę innych ludzi, łagodzić gniew wobec nich i powstrzymywać go na tyle, by ich chronić i zachować z nimi relacje.
Powinno także czerpać przyjemność z działań związanych z wysiłkiem, opanowaniem pewnych umiejętności ukierunkowanych na określony wynik. Umiejętność tworzenia relacji związanych ze wspólnym spędzaniem czasu i wspólnym działaniem. Do tego dzieci dochodzą powoli.
Złe relacje między nauczycielem a uczniem wytwarzają się wtedy, gdy dziecko ma złe oczekiwania wobec szkoły. Wówczas:
· dzieci w wieku szkolnym mogą spostrzegać nauczyciela jako kogoś, kto zastępuje im matkę lub członka rodziny. Oczekiwania dzieci są tu niewłaściwe i wtedy chcą zawsze siedzieć blisko pani, trzymać ją za rękę. Trzeba tutaj nadmienić, że nawet bardzo miły, ,,matkujący” nauczyciel jest słabym zastępcą matki,
· wzajemne relacje wyglądają jak ,,walka”, kto nad kim będzie sprawował kontrolę,
· nauczyciel nie może przypisywać sobie osiągnięć ucznia wynikających ze wspólnej pracy, bowiem wtedy te relacje ulegają wypaczeniu i ostatecznie osłabiają możliwości ucznia w dążeniu do uczenia się dla siebie.
Dobre relacje nauczyciel-uczeń to:
· relacje oparte na wspólnym działaniu,
· relacje partnerskie czyli takie, które patrzą w tym samym kierunku, a nie na siebie nawzajem. Wspólnym celem jest na przykład sytuacja, w której nauczyciel pomaga dziecku w nauce czytania, wtedy kiedy dziecko pragnie nauczyć się czytać,
· nauka z nauczycielem może dawać głęboką satysfakcję, ale także znudzenie.
W procesie uczenia się, jego jakość zależy od jakości relacji między nauczycielem i uczniem. Gdy są one właściwe, wtedy dopiero można mówić o wspomnianym wcześniej procesie motywacji. O naszym postępowaniu decyduje w dużym stopniu to, jak i co o sobie myślimy, czy jesteśmy z siebie zadowoleni, czy mamy poczucie własnej ważności. Jeśli częściej mówimy uczniom , czego nie potrafią zrobić, wskazujemy na braki, oceniamy za niewiedzę, to wcale nie motywujemy ich do pracy, lecz utwierdzamy w przekonaniu, że są niezdolni. Badania wykazują, że to, czego oczekujemy od ludzi, w zasadniczy sposób wpływa na to, jakimi ich widzimy i co oni z siebie dają. Nauczyciel, który uważa, że uczniowie to lenie, którym się nie chce uczyć, oddziałuje na nich negatywnie.
Dobry nauczyciel nie traci czasu na roztrząsanie niepowodzeń uczniów, szuka natomiast i wskazuje, co w nich jest dobrego, jakie czynią postępy, czym zachęca ich do lepszej pracy.
W tomiku pt.,, Śpiew ptaka” Anthony’ego De Mello, możemy znaleźć piękną przypowieść zatytułowaną ,,Orzeł królewski”.Zawiera ona tyle mądrości, że pozwolę sobie na koniec, przytoczyć ją w całości.

Pewien człowiek znalazł jajo orła,
Zabrał je i włożył do gniazda kurzego w zagrodzie.
Orzełek wylągł się ze stadem kurcząt
I wyrósł wraz z nimi.

Orzeł przez całe życie
Zachowywał się jak kury z podwórka,
Myśląc, że jest podwórkowym kogutem.
Drapał w ziemi szukając glist i robaków,
Piał i gdakał. Potrafił nawet
Trzepotać skrzydłami
i fruwać kilka metrów w powietrzu.
No bo przecież, czy nie tak właśnie fruwają koguty?

Minęły lata i orzeł się zestarzał.
Pewnego dnia zauważył wysoko nad sobą,
na czystym niebie wspaniałego ptaka.
Płynął elegancko i majestatycznie
wśród prądów powietrza,
ledwo poruszając potężnymi, złocistymi skrzydłami.

Stary orzeł patrzył w górę oszołomiony.
-Co to jest?-
zapytał kurę stojącą obok.
-To jest orzeł, król ptaków-
odrzekła kura.
Ale nie myśl o tym.
Ty i ja jesteśmy inni niż on.

Tak więc orzeł więcej o tym nie myślał.
I umarł wierząc,
Że jest kogutem w zagrodzie.

Każdy nauczyciel powinien zatem wydobywać z uczniów to, co jest w nich najcenniejsze, kierować ich uwagę na to co w nich najlepsze, wskazywać z czego mogą korzystać, aby szeroko rozwinąć własne skrzydła. Nauczyciel nie powinien dopuścić do tego, aby opisywany orzeł zestarzał się w przekonaniu, że jest tylko ,,kogutem w zagrodzie”.

Opracowała: Beata Tomkalska.